Ọgwụ
Topic: Basic Usoro gburugburu ebe obibi
Tebulu ọdịnaya
- Pụtara nke Ecology
- Echiche gburugburu ebe obibi
- Akụkụ nke Ihe Ecosystem
- Mmekọrịta n'etiti Ngwa nke Ecosystem
Pụtara nke Ecology
Enwere ike ịkọwa okwu a, ecology dị ka ọmụmụ ihe ọkụkụ na anụmanụ gbasara gburugburu ha. Ecology sitere na a Okwu Grik Oikos nke pụtara ụlọ ma ọ bụ ebe obibi. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, e nwere ike ịkọwa ihe dị ndụ dị ka a ngalaba mmụta nke na-ekwu maka mmekọrịta nke ihe ndị dị ndụ na ibe ha na gburugburu ebe ha bi. A na-akọwakarị ihe gbasara gburugburu ebe obibi dị ka bayoloji gburugburu ebe obibi.
E kewara ecology n'ime akụkụ abụọ bụ isi:
1. Autecology: Autecology na-eche banyere ọmụmụ nke onye organism ma ọ bụ a otu ụdị organism na gburugburu ya. Dịka ọmụmaatụ, ọmụmụ nke a otu oke na gburugburu ya.
2. Synecology: Synecology na-eche banyere ọmụmụ nke mmekọrịta dị n'etiti otu dị iche iche nke ihe ndị dị ndụ ma ọ bụ ụdị ihe ndị dị ndụ na-ebikọ ọnụ na mpaghara. Dịka ọmụmaatụ, ọmụmụ ihe dị iche iche dị iche iche na a osimiri n'ihe gbasara gburugburu mmiri ha.
Echiche gburugburu ebe obibi
Enwere echiche ụfọdụ dị mkpa a na-ejikarị eme ihe n'ọmụmụ ihe gbasara gburugburu ebe obibi nke na-enyere mmadụ aka ịghọta isiokwu ahụ. Ụfọdụ n'ime echiche gburugburu ebe obibi gụnyere:
1. Gburugburu: Gburugburu ebe obibi na-agụnye ihe niile dị n'èzí na nke dị n'ime, ihe ndị dị ndụ na ndị na-adịghị ndụ nke na-emetụta akụkụ ahụ.
2. Biosphere ma ọ bụ Ecosphere: Biosphere ma ọ bụ ecosphere bụ mpaghara ụwa nke ihe ndị dị ndụ nwere. Ọ bụ a oyi akwa ndụ nke dị n'elu ụwa.
3. Lithosphere: Lithosphere bụ akụkụ siri ike nke ụwa. Ọ bụ oyi akwa kacha elu ma ọ bụ mpaghara nke jikọrọ ọnụ ụwa. Ihe mejupụtara ya bụ okwute na ihe ịnweta, ọ na-anọchikwa anya 30% nke elu ụwa.
4. Hydrosphere: Hydrosphere bụ mmiri mmiri ma ọ bụ akụkụ mmiri nke ụwa ma ọ bụ ụwa dị ndụ. Ọ na-ekpuchi banyere 70% nke ụwa jikọrọ ọnụ. Ọmụmaatụ nke hydrosphere bụ ọdọ mmiri, ọdọ mmiri, mmiri, oke osimiri ma ọ bụ oke osimiri, ọdọ mmiri, oasis, osimiri na iyi.
5. Atimosphere: Ikuku ikuku bụ akụkụ gas nke ụwa. Ọ bụ a oyi akwa nke gas gbara gburugburu ụwa. Ihe karịrị 99% nke ikuku dị n'ime 30km nke elu ụwa.
6. ebe obibi: A kọwara ebe obibi dị ka mpaghara nwere ya a obodo biotic. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ebe obibi bụ gburugburu ebe ọ bụla ihe dị ndụ na-ebi na ya. Ọ bụ ebe obibi nke anụ ahụ. Dị ka ihe atụ, ebe obibi azụ̀ bụ mmiri.
7. Obodo Biotic ma ọ bụ Biome: A Obodo biotic bụ otu ihe dị iche iche na-eme n'okike nke na-ebikọ ọnụ ma na-emekọrịta ihe n'otu gburugburu. A biome bụ obodo kachasị ukwuu nke ihe ndị dị ndụ, dịka ọhịa mmiri ozuzo, Guinea savanna, wdg.
8. Niche gburugburu ebe obibi: Niche gburugburu ebe obibi na-ezo aka kpọmkwem akụkụ nke a ebe obibi nke ejiri ya a otu ụdị ma ọ bụ organism. Ọ bụ ọnọdụ arụrụ arụ n'ime obodo.
9. Ọnụ ọgụgụ: Akọwapụtara ọnụ ọgụgụ mmadụ dị ka mkpokọta ihe dị ndụ n'otu ụdị bikọ ọnụ na ya a ebe enyere. Dịka ọmụmaatụ, ngụkọta ọnụ ọgụgụ azụ Tilapia n'ime ya a ọdọ mmiri mejupụtara ọnụ ọgụgụ azụ Tilapia n'ebe obibi ahụ.
10. Ebumpụta ụwa: Usoro gburugburu ebe obibi na-ezo aka a obodo nke osisi na anụmanụ na-arụkọ ọrụ ọnụ na gburugburu ebe obibi ha na-adịghị ndụ. N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, gburugburu ebe obibi mejupụtara ihe ndị dị ndụ (osisi na anụmanụ) na-emekọrịta ihe na ihe ndị na-adịghị ndụ na gburugburu ebe obibi.
Akụkụ nke Ihe Ecosystem
Ihe mejupụtara gburugburu ebe obibi bụ isi ihe abụọ mejupụtara. Ihe ndị a bụ akụkụ biotic (dị ndụ) na akụkụ abiotic (ndị na-adịghị ndụ).
1. Ngwa biotic: Ihe mejupụtara ya gụnyere ihe ndị dị ndụ (osisi na anụmanụ) nke enwere ike ịchịkọta n'ime ndị na-emepụta ihe, ndị na-eri ihe na ndị na-ere ere.
i. Ndị na-emepụta: Ndị na-emepụta ihe bụ autotrophs (osisi na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na ụfọdụ micro-organisms) nke nwere ike ịmepụta nri nke ha site na ihe ndị dị mfe inorganic n'oge usoro photosynthesis na chemosynthesis.
ii. Ahịa: Ndị na-eri nri bụ heterotrophs (anụmanụ na ụfọdụ osisi) nke na-enweghị ike ịmepụta nri nke ha ma dabere na osisi ozugbo ma ọ bụ na-apụtaghị ìhè maka nri nke ha.
iii. Ndị na-emepụta ihe: Ndị na-emebi emebi bụ nje bacteria na ụfọdụ fungi na-akụda osisi na anụmanụ nwụrụ anwụ ka ha na-eri nri na n'ime usoro ahụ, ndị na-emepụta ihe na-ewepụta nri na ala.
2. Akụkụ Abiotic: Akụkụ abiotic nke gburugburu ebe obibi gụnyere ihe ndị na-adịghị ndụ gụnyere:
1. Ọnọdụ ihu igwe dị ka okpomọkụ, ikuku, iru mmiri, ìhè anyanwụ na mmiri ozuzo.
2. Inorganic ihe nri dị ka carbon (iv) oxide, oxygen, nitrogen; calcium, phosphorus wdg.
3. Edaphic ihe dị ka ala, nkume, topography.
4. Ihe ndị ọzọ dị ka uzuzu, oké ifufe, ọkụ na mmiri.
Mmekọrịta n'etiti Ngwa nke Ecosystem
Enwere a mmekọrịta pụrụ iche n'etiti akụkụ dị iche iche nke gburugburu ebe obibi. Green osisi eji carbon (iv) oxide, mmiri na chlorophyll n'ihu ìhè anyanwụ iji mepụta carbohydrate ma ọ bụ starch. Ụmụ anụmanụ na-eri nri na ihe ndị a carbohydrates ma ọ bụ osisi na ntọhapụ carbon (iv) oxide maka ihe ọkụkụ na-abanye. Ihe ndị dị na micro-organisms na ndị ọzọ decomposers na-akụda osisi nwụrụ anwụ na ihe ndị ọzọ dị ndụ iji hapụ nri n'ala. A na-etinye ihe oriri ndị a site na osisi maka iji mmepụta nri. Osisi na-enye ikuku oxygen n'oge photosynthesis nke ụmụ anụmanụ na-eji maka iku ume nkịtị.